عنوان رساله :
تبیین برنامه راهبردی آموزش در کارگاه طراحی معماری
مبتنی بر نظریه پدیده حیات کریستوفر الکساندر
دانشجو: ملیحه السادات نورانی یزدی
اساتید راهنما: دکتر حمیدرضا شریف- دکتر حمید ندیمی
اساتید مشاور: دکتر امین حبیبی، دکتر محمد نیک کار
در تاریخ 17 بهمن 1403 خانم ملیحه السادات نورانی یزدی اولین دانشجوی دکتری معماری از دانشگاه شیراز، جلسه دفاع از رساله خود را برگزار کرد. در گفتگو با این دانشجو ایشان به تفصیل از موضوع رساله خود چنین گفت: «آموزش یکی از ارکان تأثیرگذار در توسعه و پیشرفت هر جامعه محسوب می‌شود که توجه به وجوه مختلف آن در تمامی زمینه‌‌ها اهمیت دارد. آموزش طراحی معماری همواره به عنوان یک فرایند پیچیده یکی از بحث برانگیزترین مسائل در مراکز آموزشی و هنری بوده است. هنگامی که صحبت از آموزش معماری باشد، منظور حوزههایی از آموزش است که هدف اصلی آن، تربیت افرادی است که به واسطه چنین آموزشی توانایی انجام فعل معماری را به درستی کسب میکنند، اما این عمل به دلیل گستردگی مباحث دخیل در آن به پشتوانه نظر صورت می‌‌گیرد. بر این اساس همواره طرح مباحث و تدوین راهبردهای آموزشی، در حوزه نظری و عملی ضرورت دارد. از آنجا که رسیدن به نتیجه مطلوب در آموزش معماری میتواند از راههای متفاوتی صورت گیرد، پیچیدگی امر آموزش و اهمیت پژوهش در این حوزه دو چندان خواهد شد.
یکی از موضوعات اساسی برای اغلب معلمان و برنامهریزان حوزه معماری، شناسایی معماری خوب و فراهمسازی زمینه‌‌ای جهت آموزش آن می‌‌باشد. به نظر میرسد معماران از زمان تحصیل خود، با دیدگاههای متفاوتی مواجه می‌‌شوند و در نهایت با وجود مجموعهای از اطلاعات معماری، معیاری برای تصمیمگیری در خلق معماری خوب و یا راهکاری مؤثر برای آموزش آن ندارند. این موضوع به نوعی عدم کفایت شیوههای فعلی در آموزش طراحی معماری در ایران را نشان می‌دهد. نظریهپردازان در هر دوره با توجه به شرایط زمانی و موقعیت مکانی، نظریاتی در توصیف معماری خوب و عوامل مؤثر بر آن ارائه دادهاند. در این میان "نظریه پدیده حیات از کریستوفر الکساندر"، به عنوان یک نظریه با تعریف جامع برای معماری خوب مطرح می‌شود که میتواند در طراحی معماری مفید واقع شود، چراکه قابلیت پاسخ به چیستی معماری خوب و نحوه ورود آن به عرصه آموزش متناسب با نیاز کنونی معماری در ابعاد مختلف را دارد.
الکساندر با انتقاد به جهانبینی معماران، معتقد است بازنگری در نگرش معماران به جهان هستی ضرورت دارد. فهم نظرات الکساندر علیرغم ظاهری ساده، نیازمند شناخت مفاهیم عمیقی همچون کلیت و حیات است. الکساندر جهت معرفی ساختارهای زنده و تعریف مفهوم حیات به مثابه ابزاری برای تبیین نظم، نظریه خود را بر مبنای کلیت و مراکز قرار می‌دهد و درک مفهوم حیات را مشروط به فهم کلیت و درک مفهوم کلیت را مشروط به فهم مراکز میداند. او بیان می‌‌کند که درک نظام طبیعت و همه پدیده‌‌های جهان اعم از ساختمان‌‌ها و آثار هنری از طریق فهم کلیت امکانپذیر است و حیات را نیز مخلوق فهم کلیت میداند. او بر مبنای نگرش ریاضیوار خود، معیار تشخیص مراتب حیات هر پدیده را میزان بهرهمندی از پانزده ویژگی هندسی میداند. الکساندر فرایند را کلید خلق ساختار زنده معرفی کرده و جهت تبیین آن به فرایند خلق در نظام طبیعت اشاره می‌‌کند. او با ارائه مثالهایی متعدد در حوزههای مختلف علم و هنر درجات گوناگونی از حیات را نمایش می‌دهد. همچنین ساختار زنده را کلید معماری خوب معرفی کرده و درک آن و فرایندهای آفرینش حیات را زمینه تحولات چشمگیر در معماری عصر حاضر میداند.
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد نظریه پدیده حیات به لحاظ ماهیت کاملا یکپارچه است، از این رو مرزی میان مباحث نظری و عملی در آن قابل تعریف نیست. آنچه الکساندر با رفتار آموزشی خود نشان می‌دهد نیز بر یکپارچگی مبانی نظری، طراحی و ساخت در آموزش اشاره دارد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت آموزش مؤثر بر مبنای این نظریه مستلزم یکپارچگی در مباحث نظری و عملی، و همچنین همراهی مراحل طراحی و ساخت می‌‌باشد. تفکیک طراحی از ساخت نه تنها خلق ساختار زنده را ناممکن میسازد؛ بلکه بستر مناسبی جهت آموزش این نظریه نیز فراهم نمی‌‌آورد. در عرصه آموزش معماری جداسازی و تفکیک مراحل طراحی و ساخت، و تقدم مباحث عملی و نظری به هم میریزد و این نقطه آغاز خلاقیت مدرس محسوب می‌شود. معماری فرآیند طراحی و ساخت و ساز مستمر و یکپارچه است و ارائه نوعی آموزش معماری که مبتنی بر یکپارچگی در مباحث نظری، برنامهریزی، طراحی و ساخت در ساختمان‌‌ها و محیط مصنوع باشد، ضرورت دارد. سرشت نظم سخن پایانی نیست، بلکه شاید تنها آغازی باشد تا مسیر خلق یک معماری خوب که نهایت سازگاری با جهان پیرامون خود دارد، را نشان دهد.»
گفتنی است که خانم نورانی برای پایان‌نامه خود موفق به کسب درجه عالی با نمره 19.5 شد. خانواده بزرگ دانشگاه شیراز این موفقیت ارزشمند را به ایشان تبریک گفته و امیدوار است که ایشان در راه خدمت به میهن اسلامی همواره پیروز و سربلند باشند.
