کرسی علمی- ترویجی «فرم تاب‌آور شهری؛ مفهوم، ابعاد و شاخص‌های ارزیابی» توسط خانم دکتر مریم روستا روز دوشنبه 3 اردیبهشت ساعت 10 تا 12، در آتلیه کارشناسی ارشد شهرسازی، در دانشکده هنر و معماری برگزار گردید.

در این جلسه، خانم دکتر شعله به عنوان ناقد و آقای دکتر آراسته به عنوان مدیر جلسه و جمعی از دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد شهرسازی، طراحی و برنامه‌ریزی شهری حضور داشتند.

در بخش ابتدایی جلسه، خانم دکتر روستا، به ارائه مطالب خود در موضوع «فرم تاب‌آور شهری» پرداختند که خلاصه آن در ادامه می‌آید.

بحران‌های طبیعی و مصنوع پیش روی شهرها، به خصوص تأثیر تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- فضایی ناشی از آن، اهمیت پرداختن به موضوع تاب‌آوری شهری را روشن می‌کند. با وجود پژوهش‌هایی که در دو دهه اخیر در حوزه تاب‌آوری شهری انجام پذیرفته، بحث «فرم شهر تاب‌آور» و به خصوص کاربست آن در ارزیابی و ارائه راهبردها در حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری، نیازمند پژوهش‌های بیشتر و تبیین دقیق‌تر با رویکرد علمی است. به طور خاص در این کرسی به این دو سؤال خاص پرداخته شد که «فرم تاب‌آور شهری چه ویژگی‌هایی دارد»؟ و «چگونه می‌توان تاب‌آوری انواع الگوهای فرمی شهر را ارزیابی نمود»؟

پس از آن، در لایه نظری، ابعاد و سیر زمانی موضوع «تاب‌آوری شهری» و تغییر رویکردها به این موضوع در دو دهه اخیر تبیین گردید که این تغییر رویکردها از نگاه غالب« فیزیکی_ سازه‌ای»، «مقاوم‌سازی کالبدی»، «رویکرد کمّی» جای خود را به رویکرد «ادراکی- فضایی» و تلاش برای «افزایش انعطاف‌پذیری» با رویکرد کیفی داده است و در نهایت هدف ارتقاء تاب‌آوری در مجامع علمی سال‌های اخیر، به جای «بازگشت به وضعیت قبل از سانحه»، به «ارتقاء شهر و فضای شهری به جایگاهی بهتر از گذشته» و استفاده از تهدید و بحران به فرصتی برای ارتقاء کیفی و کمّی شهر، تبدیل شده است.

سپس، ابعاد فرم تاب‌آور شهری در چهار لایه «مقیاس‌ها»، «کیفیت‌ها»، «مؤلفه‌ها» و شاخص‌ها» تبیین گردید که فهم بر هم‌کنش این لایه‌ها بسته به نوع بحران و در بازه‌های زمانی سه‌گانه بحران حائز اهمیت است. در لایه مقیاس‌ها، ویژگی‌ها و مؤلفه‌های فرم شهری تاب‌آور، در سه مقیاس «خرد»، «میانه» و «کلان» طرح و بررسی گردید. در لایه «کیفیت‌ها»، به 9 کیفیت کلیدی فرم تاب‌آور شهری یعنی «انعطاف»، «تنوع»، «افزونگی»، «مدولاریتی»، «نهفتگی»، «چندظرفیتی»، «اتصال» و «کارآیی» اشاره و هر یک با ذکر مثال‌هایی توضیح داده شد. در لایه «شاخص‌ها»ی فرم تاب‌آور شهری، 6 دسته شاخص منتخب این کرسی؛ «تراکم»، «شکل و اندازه دانه‌بندی»، «شکل و اندازه بلوک‌ها»، «سرانه و دسترسی به فضای سبز و باز»، «اختلاط کاربری» و «شاخص‌های شبکه»، تشریح شد و تأثیر هر یک بر تاب‌آوری فرم شهر در برابر هر بحران به تفکیک تبیین گردید. نکته حائز اهمیت در نگاه علمی به تأثیر این شاخص‌ها بر تاب‌آوری شهری، فهم تأثیرهای متضاد و متفاوت هر شاخص در برابر هر بحران است که لازم است در پژوهش‌ها نحوه این اثرگذاری به تفکیک هر بحران مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

پس از ارائه ابعاد نظری موضوع، نمونه‌ای از کاربست این چارچوب در ارزیابی الگوهای سه‌گانه فرمی در شهر شیراز تشریح گردید. در این مطالعه موردی، وضعیت الگوهای فرمی شهر شیراز در برابر سه بحران سیل‌، زلزله و گرما به عنوان بحران‌های طبیعی متداول در این شهر مورد بررسی قرار گرفته است. به منظور ارزیابی، 9 پهنه(محله) از 3 الگوی فرمی در بافت تاریخی، بافت میانی و بافت جدید شهر انتخاب گردیده و به کمک اسناد و نقشه‌های منبع باز و نقشه‌های اسناد بالادست و به کمک نرم‌افزارهای Arc Map  و افزونه UCL depthmapX، استخراج و تحلیل اولیه شاخص‌ها در پهنه‌های یادشده انجام گردیده است. جداول، تصاویر و نمودارهای مربوط به این بررسی در حین ارائه مورد تبیین قرار گرفت. پس از آن در فرآیند این پژوهش، به کمک  تکنیک وزن‌دهی شانون، وزن شاخص‌های منتخب در برابر هر بحران، محاسبه و ارائه گردید و بر اساس آن و به کمک تکنیک VIKOR، رتبه‌بندی تاب‌آوری محله‌های شهری در برابر هر بحران به تفکیک، ارائه و تبیین شد. نتایج حاصل از این پژوهش، اگرچه نشان‌دهنده عملکرد بهتر فرم بافت‌های جدید و برنامه‌ریزی شده شهری به خصوص در برابر بحرانی مانند زلزله است اما موارد استثنایی در مورد عملکرد مناسب بافت قدیم و میانی به خصوص در برابر بحران «گرمای شهری» نیز دیده می‌شود که نشان‌دهنده لزوم انجام پژوهش‌های دقیق‌تر و عمیق‌تر در این حوزه است.

پس از ارائه خانم دکتر روستا، خانم دکتر شعله به عنوان ناقد جلسه، نکاتی را در اهمیت و لزوم پرداخت به موضوع تاب‌آوری شهری به خصوص در مقیاس‌‌های خرد شهری بیان نمودند و ضمن تبیین مثالی از سانحه سیل اخیر در شهر دوبی، به عنوان یک کلانشهر جهانی، تأثیر آسیب‌پذیری بر جایگاه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شهرها را مورد تأکید قرار دادند.

در ادامه، دکتر آراسته نیز ضمن تبیین چالش آسیب‌پذیری در مورد بافت‌های تاریخی و هویت‌مند شهرها، بر لزوم ارائه راهبردهای علمی و پژوهشی در ارتقاء تاب‌آوری این بافت‌ها با توجه به اهمیت حفظ ارزش‌های هویتی آن‌ها تأکید داشتند

این کرسی با چند پرسش از سوی دانشجویان شرکت‌کننده و پاسخ‌هایی از طرف خانم دکتر روستا به اتمام رسید.